ماه‌هاست که از ورود مهمان ناخواند‌ه‌ای به نام کرونا ویروس، به سراسر جهان می‌گذرد. این ویروس مدت‌هاست که مهمان و پای ثابت تمام دورهمی و اجتما‌ع‌ها شده و با ایجاد مشکلات بسیاری برای جوامع، زندگی عادی مردم را مختل کرده‌است. از آن‌جایی که این ویروس سرعت انتشار بالایی دارد، هرگونه تجمع در محیطهای کوچک باعث گسترش چشمگیر آن می‌شود. در میان اماکن عمومی، مدارس و محیطهای آموزشی، با داشتن هزاران دانش‌آموز یا دانشجو، جزو محیطهای خطرناک به شمار می‌آیند. از زمان پیدایش این ویروس، بسیاری از دولت‌ها سعی کردند با جایگزین کردن روش مناسبی برای تحصیل، از تشکیل حضوری کلاس‌ها و در نتیجه گسترش روند این بیماری در محیطهای آموزشی جلوگیری کنند.
آموزش مجازی یا آموزش از راه دور، راه حلی بود که کشورهای مختلف، برای جبران عدم برگزاری کلاسهای حضوری و به عنوان یک ابزار دفاعی در برابر کرونا در پیش گرفتند. با اینکه کشورهای مختلف در طول تاریخ بلایای طبیعی و انسانی فراوانی را به چشم دیده‌اند، اما هیچ مشکلی به اندازه کرونا نتوانست سناریوی آموزش مجازی را تا این حد گسترش دهد. سناریویی جهانی که علی‌رغم داشتن برخی مزایا، معایبی را نیز در پی داشته‌است.
استفاده از تکنولوژی در دوره آموزش مجازی به حد اعلای خود رسید و امکاناتی مانند گوشی، تبلت و اینترنت در اختیار بسیاری از مردم، مخصوصا دانشآموزان قرار گرفت اما در عین حال، نبود برخی زیرساخت‌های استاندارد، باعث شد بسیاری از دانشآموزان مخصوصا در مناطق محروم یا روستایی علاوه بر دور شدن از آموزش حضوری، از آموزش مجازی نیز عقب بمانند و این سیکل آموزشی به سیکلی معیوب تبدیل شود.
روشهای آموزش مجازی در برخی از کشورهای جهان
استرالیا
در کشور استرالیا، بسیاری از محتواهای آموزشی مورد نیاز دانشآموزان، در وبسایت آموزش پرورش، بارگذاری شده و در دسترس دانشآموزان قرار گرفته است. سیستم‌عامل‌های مودل و LMS و پلتفرم محتوایی Eduthek که توسط وزارتخانه این کشور ساخته شده، مطالب درسی را در اختیار دانشآموزان و دانشجویان قرار میدهد. در حال حاضر بسیاری از ناشران و ارائه‌دهندگان کتاب‌های درسی، مطالب خود را به صورت رایگان ارائه میدهند تا بتوانند سهمی در ایجاد حس همدلی و روحیه بخشی به قشر نوجوان داشته باشند.
از تاریخ 18 مارس 2020 ، تلویزیون عمومی ORF 1 برنامه آموزش ویژه‌ای را برای دانشآموزان در تمام مقاطع تحصیلی ارائه میدهد که برنامه پخش شده از ساعت 6-9 مخصوص کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی و برنامه آموزشی مربوط به سایر دانشآموزان از ساعت 10 به بعد است. دانشآموزان می‌توانند نیازها و سوالات درسی خود را از طریق فیلم یا پیام با این برنامه‌های آموزشی مطرح کرده و پاسخ خود را دریافت نمایند.
مشاوره و تدریس خصوصی رایگان به کودکان 10-14 سال از خدمات بارز دیگری است که دولت استرالیا به دانشآموزان ارائه میدهد. ارزیابی دانشآموزان مسئلهای است که فعلا اقدامات خاصی برای آن انجام نگرفته و سنجش دانشآموزان به زمان برگشت آنها به مدرسه موکول شده است.
بنگلادش
دولت بنگلادش نیز سعی کرده با پخش برنامه‌های آموزشی از طریق تلویزیون تا حدی متد آموزشی عادلانه‌ای را بین دانشآموزان این کشور اجرا کند. برنامه آموزشی این کشور با عنوان “مدرسه من در خانه من” همه روزه از ساعت 9-12.30 از طریق تلویزیون پخش می‌شود. این محتواها علاوه بر تلویزیون در youtube این کشور نیز آپلود شده و در اختیار دانشآموزان قرار میگیرند. برای اطمینان از یادگیری کامل دانشآموزان، دولت این کشور با همکاری یونیسف، بسترهای اینترنتی و تبلت رایگان در اختیار دانشآموزان قرار داده تا دانشآموزان بتوانند فرایند یادگیری دروس خود را در دوره آموزش مجازی به خوبی سپری کنند.
برمودا
در این کشور، آموزش مجازی از اولویت بالایی نسبت به آموزش حضوری برخوردار است و وزارت آموزش این کشور قصد دارد، تا زمان رفع کامل مشکل کرونا، به ادامه آموزش غیرحضوری بپردازد. مطالب و محتواهای آموزشی این کشور از طریق ایمیل، فیسبوک و برخی وبسایت‌‌ها و رسانه‌های اجتماعی ارائه می‌شود. وبسایت‌های آموزشی علاوه بر مطالب درسی، برخی مهارت‌های اجتماعی و اصول مراقبت از فرزندان در فضای مجازی را در اختیار والدین قرار میدهند. در این کشور، علاوه بر تدریس آنلاین، نسخه‌های فیزیکی آموزشی از پیش تهیه شده در اختیار دانش‌آموزانی که به اینترنت دسترسی ندارند قرار داده می‌شود. معلمان و مدیران وظیفه دارند در طول تعطیلی مدارس به سوالات دانشآموزان جواب دهند و اشکالات آنها را رفع کنند. وزارت آموزش این کشور، فرمی را در اختیار تمام جامعه آماری محصلان قرار داده تا نظرات، سوالات و نگرانی‌های خود را با وزارت آموزش در میان بگذارند.
کامبوجیا
در اکثر نقاط جهان محصلانی هستند که به علت بضاعت مالی یا شرایط محیطی قادر به استفاده از تکنولوژی نیستند. این نگرانی در مورد بسیاری از کشورها وجود دارد. از این رو، وزارت آموزش پرورش این کشور، با در نظر گرفتن شرایط دانش‌آموزانی که به اینترنت و تکنولوژی دسترسی ندارند، برنامه‌های تلویزیونی را تدارک دیده‌است که بتواند محتواهای آموزشی را در اختیار تمام دانشآموزان قرار دهد و آموزش مجازی را به نحو عادلانه و مناسبی به اجرا در آورد. هدف از این برنامه‌های تلویزیونی برقراری عدالت آموزشی در بین تمام دانشآموزان است.
آموزش مجازی یا آموزش از راه دور، انتخاب هوشمندانه‌ای بود که بتوان خطر شیوع کرونا را به حداقل رساند. روشی که بسیاری از کشورها مانند استرالیا، برزیل، برمودا، بلغارستان، ایران، چین، آمریکا، فرانسه، افغانستان، شیلی و …. به کمک تکنولوژی و در بستر رسانه‌هایی مانند تلویزیون یا سایت‌های آموزشی به اجرا در آوردند.
با این حال برخی کشورها هم بودند که به جای جایگزینی آموزش مجازی، به جای آموزش حضوری، پروتکلهای سختگیرانه‌ای را اعمال کردند تا شیوه آموزش حضوری را در مدارس و محیطهای آموزشی ادامه دهند.
در ادامه به برخی از این کشورها و روشهای خاص‌شان می‌پردازیم:
تایلند
جالب است بدانید در میان کشورهایی که اقدام به آموزش غیرحضوری کردند، تایلند جزو کشورهایی بود که از جایگزینی آموزش غیرحضوری در مدارس خودداری کرد. در عوض اقدامات و پروتکلهای سختگیرانه‌ای را در محیطهای آموزشی پیاده کرد. حدود 250 هزار دانش‌آموز در تایلند به شکل ایزوله‌ای در کلاسهای درس حاضر می‌شوند. روی میز هر دانش‌آموز جعبه‌هایی پلاستیکی تعبیه شده و دانش آموزان باید سر خود را در این جعبه ها قرار دهند. علاوه بر این، جلوی در هر کلاس، لگن روشویی و صابون برای شستوشوی مداوم دستها قرار داده شده است و هیچ دانش آموزی حق برداشتن ماسک خود را از روی صورتش ندارد. دانش آموزان هر روزه قبل از ورود به مدرسه تب سنجی می شوند و در صورت تایید سلامتی وارد مدرسه می شوند. ظاهرا این مقررات سخت گیرانه تاثیرگذار بوده اند زیرا مسئولان آموزشی توانسته اند نرخ رشد کرونا در مدارس را به صفر برسانند.
آلمان
آلمان نیز جزو کشورهای اروپایی است که آموزش حضوری را به آموزش از راه دور ترجیح داد و مقررات بهداشتی مخصوص خود را در در محیط های آموزشی به اجرا در آورد. در شهر دورتموند آلمان دانش آموزان با فاصله از هم وارد کلاس درس می شوند. به علاوه حق ندارند در طول کلاس ماسک خود را بردارند. در حال حاضر برآورد خاصی از نرخ شیوع کرونا در مدارس آلمان ارائه نشده است و باید دید حاصل این موازین سخت گیرانه چه خواهد بود.
هند
عجیب ترین و قابل تامل ترین روش تدریس در دوران کرونا، در کشور هند دیده دیده می شوند. دولت هند نیز سعی کرده است برای جلوگیری از شیوع کرونا، آموزش مجازی را جایگزین آموزش حضوری کند اما برای دانش آموزانی که به تکنولوژی و اینترنت دسترسی ندارند هم شرایطی آماده شده است. روستای داندال روستایی دورافتاده در هند است که اکثر دانش آموزان آن روستا، به علت نبود امکانات کافی در فضایی باز و با فاصله از هم نشسته و از طریق بلندگو به جلسات ضبط شده تدریس که از قبل آماده شده گوش می دهند. با اینکه دولت هند سعی کرده شرایطی را برای درس خواندن دانش آموزان روستایی مهیا کند، اما هنوز هم نمی توان گفت عدالت آموزشی کاملی در این کشور برقرار است.
تفاوت های اساسی بین آموزش مجازی و آموزش حضوری
نمی توان در مورد کاربردی یا بهتر بودن متدهای آموزشی، چه آموزش مجازی و چه آموزش حضوری اظهار نظر قطعی کرد و گفت کدام یک بهتر است. مسئلهای که وجود دارد این است که آموزش حضوری و آموزش مجازی تفاوت‌های اساسی با هم دارند و کشف این تفاوت‌ها تا حدی باعث شناخت بهتر نقاط ضعف و قوت هر کدام شده و باعث تکامل شیوه آموزش مدنظر و رفع مشکلات احتمالی موجود می‌گردد.
یکی از تفاوت‌های عمده آموزش مجازی با آموزش حضوری، گسترش ناگهانی آموزش از راه دور است. همانطور که در ابتدای مقاله نیز اشاره شد، با اینکه کشورهای مختلف در طول تاریخ شاهد حوادث زیادی بوده‌اند اما بحث آموزش مجازی قبل از معضل کرونا، چنان مطرح نبود. از آن‌جایی که آموزش مجازی به طور ناگهانی وارد جوامع مختلف شد، هیچ فرصتی برای گذراندن دوره‌هایی برای کسب مهارت و دانش لازم، برای یادگیری در طول آموزش مجازی نبود اما با توجه به شرایط پیش آمده، دولت‌ها چاره دیگری به جز آموزش از راه دور، برای ادامه دادن بحث آموزش نداشتند.
قبل از اینکه بحران کرونا، باعث داغ شدن بازار آموزش مجازی شود، این سبک از آموزش در برخی کشورهای پیشرفته برای برخی گروههای سنی مخصوصا دانشجویان دیده می‌شد. اما بحران کرونا باعث شد این مدل از آموزش شامل تمام گروههای سنی، حتی کودکان شود که در تاثیر مثبت یا منفی آن روی کودکان نمی‌توان اظهار نظر قطعی داشت.
تفاوت دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، تحمیل آن بر دانشآموزان بود. شرایط پیش آمده باعث شد دولت‌ها چاره دیگری جز انتخاب این سبک آموزش و تحمیل آن بر دانشآموزان نداشته‌باشند.
اما شاید مهمترین تفاوتی که بین آموزش حضوری و آموزش مجازی وجود دارد و در کشور ما نیز قابل درک است، سطح توانایی استفاده از تکنولوژی در اقشار مختلف است. نبود بعضی امکانات و زیرساختها مانند عدم توانایی برخی از افراد برای خریدن موبایل هوشمند یا تبلت و عدم دسترسی به اینترنت در برخی مناطق محروم و روستایی و … باعث ناعدالتی آموزشی در کشور شده‌است.
متاسفانه این طور که پیداست، این مهمان ناخوانده فعلا قصد رفتن ندارد و نمی‌توان گفت چه زمانی شرایط جامعه به حالت نرمال برمی‌گردد. اما در این میان بسیار مهم است که دولت‌ها تمرکز کافی بر شیوه اجرای آموزش، چه از نوع حضوری و چه از نوع آموزش مجازی را داشته باشند و با اجرایی کردن روشهای استاندارد شرایط مناسب و عادلانه‌ای برای تحصیل ایجاد کنند.
