برای بسیاری از ما پیش آمده است که شروع به درس خواندن یا مطالعه کرده باشیم اما به محض اینکه صفحه کتاب را ورق می‌زنیم متوجه شویم نه تنها چیزی از مطالب خوانده شده را به یاد نداریم، حتی متوجه موضوع درس یا کتابی که مشغول خواندن هستیم، هم نشده‌ایم. عدم تمرکز یا حواس‌پرتی از جمله مشکلاتی است که بسیاری از انسان‌ها را درگیر خود کرده است. مشکلی که می‌تواند با کاهش تمرکز، بازدهی ذهن را تحت تاثیر قرار داده و قدرت یادگیری را کاهش دهد. شاید این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که علت اصلی حواس پرتی چیست و چرا حواس پرتی مانع از حفظ تمرکز هنگام انجام کارهای مهم روزمره مانند درس خواندن یا مطالعه می‌شود؟
در واقع می‌توان حواس پرتی را تمایل ذهن به درگیری تعریف کرد. ذهن انسان در حالت طبیعی تمایل به درگیری و مشغول شدن دارد و در بیشتر مواقع، حتی زمانی که شما در حال استراحت هستید، با فکر کردن یا تخیل در مورد موضوعات مختلف برای خود مشغولیتی ایجاد می‌کند. حواس پرتی هنگام مطالعه، غالبا به این دلیل رخ می‌دهد که ما علاقه درونی به مطالعه یا خواندن درس نداریم و مغز ما سعی می‌کند به وسیله درگیر شدن با افکار خیالی یا اتفاقات واقعی، برای خود مشغولیت بهتری پیدا کند.
حواس پرتی یکی از مهم‌ترین علت‌هایی است که ما نمی‌توانیم تمرکز خود را هنگام درس خواندن یا کار کردن حفظ کنیم و این مسئله، تبدیل به مشکلی آزار دهنده برای ما می‌شود.
از طرفی دیگر، حفظ تمرکز یکی از فاکتورهای مهم برای یادگیری مطالب و داشتن مطالعه‌ای باکیفیت است. اما اگر ما نتوانیم تمرکز خود را به خوبی حفظ کنیم و حواس‌پرتی‌مان را به کنترل خود در آوریم چگونه می‌توانیم مطالعه باکیفیتی داشته باشیم و مطالب خوانده شده را به خوبی یاد بگیریم؟
در ادامه این مقاله قصد داریم روش ها و نکاتی را بررسی کنیم که باعث به حداقل رسیدن حواس پرتی و حفظ و افزایش تمرکز، در نتیجه باعث مطالعه‌ای باکیفیت می‌شوند.
1. محیط مناسبی را برای مطالعه انتخاب کنید.
محیطی که برای مطالعه انتخاب می‌کنید، اهمیت زیادی در یادگیری و حفظ تمرکز دارد و می‌تواند کیفیت مطالعه شما را تحت تاثیر قرار دهد. محیط مناسب از پارامترهای الزامی برای یک مطالعه باکیفیت است. بنابراین سعی کنید قبل از شروع مطالعه، مطمئن شوید محیط استانداردی را برای مطالعه انتخاب کرده‌اید. البته منظور از محیط استاندارد، صرفا محیط ساکت و بی‌سروصدا نیست. همان‌طور که انسان‌ها دارای اخلاق و ذهنیات متفاوتی هستند، نمی‌توان گفت شرایط مناسب برای همه انسان‌ها، تعریف یکسانی دارد. ممکن است بعضی افراد فقط در سکوت کامل بتوانند به خوبی مطالعه کنند اما بعضی دیگر بتوانند حتی در سروصدای یک محیط شلوغ مانند کافی‌شاپ نیز مطالعه باکیفیتی داشته باشند. فرقی نمی‌کند شما چه محیطی را برای مطالعه انتخاب کنید اما بهتر است محیط انتخابی شما فاکتورهای زیر را داشته‌باشد.
نور مناسب
محیط انتخاب شده برای مطالعه‌ُ، باید از نور کافی و استانداردی برخوردار باشد. کم یا زیاد بودن نور محیط علاوه بر آسیب به چشم، می‌تواند تمرکز شما را به هم زده و کیفیت مطالعه شما را تا حد زیادی پایین بیاورد. بهتر است برای مطالعه به جای نور سفید از نور زرد استفاده کنید و بعد از هر ۴۵ دقیقه‌ای که برای مطالعه در نظر می‌گیرید، استراحت کوتاهی به خود دهید تا علاوه بر استراحت چشم‌هایتان، ذهن‌تان نیز استراحت کرده و قدرت کافی برای حفظ تمرکز لازم برای بازه بعدی مطالعه را داشته‌باشد.
حداقل میزان سروصدا یا عوامل حواس‌پرتی
برای حفظ و افزایش تمرکز حین مطالعه، حتما محیطی را انتخاب کنید که سروصدای کمی داشته باشد. هرچه‌قدر هم که ذهن شما توانایی یادگیری در محیط‌های شلوغ را داشته‌باشد، اما سروصدای محیط می‌تواند باعث از بین رفتن تمرکز و کاهش یادگیری شما شود.
هر چه‌قدر سروصدا و عوامل حواس پرتی در اطراف شما کم‌تر شود، قدرت ذهن شما برای حفظ تمرکز هنگام مطالعه بیشتر خواهد شد.
راحتی
برای مطالعه و درس‌خواندن لازم است چندین ساعت در یک موقعیت یا حالت خاص بمانیم. شاید مجبور شویم برای گذراندن یک امتحان سخت، ساعت‌های زیادی پشت میز بنشینیم. بنابراین لازم است شرایط اولیه راحتی را برای خود تامین کنیم. استفاده از میز و صندلی‌های متناسب با وضعیت بدنی، استفاده از بالش‌ها یا دورگردنی‌هایی که از کمر و گردن شما حمایت می‌کنند، باعث می‌شود با به حداقل رسیدن عوامل آزار دهنده، تمرکز شما به خوبی حفظ شود و ذهن شما آماده مطالعه باکیفیت‌تری بشود.
دسترسی به پریزهای برق
با توجه به شرایط پیش آمده و جا افتادن آموزش مجازی، استفاده از لب تاب یا گوشی‌های هوشمند جزو نیازهای اساسی بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان شده‌است. اگر شما هم از لب تاب استفاده می‌کنید محیطی را برای مطالعه انتخاب کنید که به پریزهای برق دسترسی داشته باشد و مجبور نشوید برای پیدا کردن پریزهای برق، مطالعه خود را معلق نگه دارید زیرا این کار شدیدا باعث از بین رفتن تمرکز شما می‌شود.
۲. عواملی که باعث حواس پرتی می‌شود را از محیط دور کنید.
تصور کنید با تمرکز بالایی در حال مطالعه هستید که نوتیفیکشن گوشی، توجه شما را به خود جلب می‌کند. در چنین شرایطی، توجه به این نوتیفیکشن برابر است با از بین رفتن درصد بسیاری از تمرکز‌ی که داشتید. این اتفاق ممکن است دفعات زیادی برای ما افتاده باشد.
بهتر است قبل از شروع مطالعه، عواملی که باعث حواس‌پرتی‌تان حین مطالعه می‌شوند را شناسایی و رفع کنید تا جلوی بازی ذهن خود را بگیرید. گاها وجود موبایل کنار شما، باعث می‌شود ذهن شما مدام به سمت گوشی تلفن‌تان کشیده شود. مخصوصا که همه ما عادت داریم گوشی تلفن خود را دائما چک کنیم. بناراین سعی کنید قبل از شروع مطالعه، تمام عواملی که ممکن است با پرت کردن حواستان برایتان مشکل ایجاد کنند را از اطرافتان دور کنید.
۳. نظم مکانی را، در محیطی که در آن مطالعه می‌کنید، ایجاد کنید.
همان‌طور که گفیتم ممکن است برخی عوامل طی مطالعه، باعث حواس‌پرتی شده و تمرکز ما را از بین ببرند، محیط‌هایی که نظم مکانی کم‌تری دارند، بیشتر باعث حواس‌پرتی می‌شوند. دانشمندان ژاپنی، طی تحقیقاتی چندین کودک ۱۰ساله را که از سطح هوشی تقریبا مشابهی برخوردار بودند، انتخاب کردند نفر اول را به مکانی بسیار آشفته و درهم، نفر دوم را به مکانی که آشفتگی کم‌تری نسبت به مکان اول داشت و به همین ترتیب نفر آخر جامعه آماری انتخاب شده را به مکانی کاملا مرتب که وسایل خیلی کم‌تری نسبت به محیط‌های دیگر داشت فرستادند. به همه کودکان کتاب یکسانی برای مطالعه دادند. اما نتایج جالبی که بعد از تحقیق به دست آمد بیانگر این بود که میزان تمرکز، بازدهی ذهنی و قدرت یادگیری، با نظم اتاق‌ها رابطه مستقیمی داشت.
بنابراین بهتر است قبل از مطالعه، اتاق یا میز کار خود را قدری مرتب‌تر کنید تا تمرکز بیشتری برای مطالعه داشته باشید و بازده ذهن‌تان را افزایش دهید.
۴. مطالب را تقسیم‌بندی کنید.
سعی کنید قبل از شروع مطالعه، مطالبی که قرار است بخوانید را تقسیم‌بندی کنید و در هر بازه زمانی که به مطالعه اختصاص می‌دهید، قسمتی از مطالب را مطالعه کنید. هرگز مطالعه دروس را به شب امتحان موکول نکنید طبیعی است خواندن حجم بسیاری از مطالب در بازه کوتاه، با استرس بسیاری همراه خواهد بود. بنابراین سعی کنید مطالب را به صورت دسته‌بندی شده و در بازه‌های مشخص مطالعه کنید تا بتوانید با کنترل استرس، علاوه بر افزایش تمرکز، بازدهی ذهن‌تان را نیز افزایش دهید و مطالب را بهتر به یاد بسپارید.
۵. از تکنیک pomodora استفاده کنید.
تکنیک pomodora تکنیکی است که برای افزایش تمرکز هنگام انجام دادن یک کار ویژه استفاده می‌شود و عملکردی مانند تقسیم بندی مطالب که در راهکار شماره ۴ به آن اشاره شد دارد. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در حال مطالعه باشید اما بعد از گذشت مدتی متوجه شوید تنها هیچ چیز از مطالب را متوجه نشده‌اید، بلکه تمام مدت در حال خط‌‌خطی کردن گوشه کتاب یا دفتر خود بوده‌اید. در چنین مواقعی استفاده از تکنیک pomodora بهترین راه حل است. در این تکنیک شما تایم خود را به بازه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌کنید و در هر بازه خاص فقط و فقط روی انجام کار مشخص شده متمرکز می‌شوید. برای مثال ساعت ۵-۶ را فقط به مطالعه یک فصل از دروس اختصاص می‌دهید و در این تایم هیچ کار دیگری انجام نمی‌دهید بهتر است مسائل متفرقه‌ای که در بازه‌های تقسیم شده به ذهن‌تان می‌رسد را در یک برگه جدا یادداشت کنید و زمان مشخصی به آنها در ادامه روز اختصاص دهید تا درگیری ذهن شما به آن مسئله خاص، باعث از بین رفتن تمرکز و کاهش یادگیری‌تان نشود.
۶. تایم استراحتی برای خود در نظر بگیرید
مهم نیست شما در بازه تقسیم شده خودتان چقدر درس خوانده باشید. حجم مباحث مطالعه شده هر چقدر هم باشد، باید حتما بازه‌ای برای استراحت خود قرار دهید. بین بازه‌های مطالعه وقفه‌های کوتاهی برای استراحت در نظر بگیرید تا ذهن‌تان بتواند استراحت کند و قدرت و بازده لازم برای درک و یادگیری مفاهیم جدید، همچنین حفط تمرکز لازم را داشته باشد.
فراموش نکنید قدرت تمرکز، قدرتی اکتسابی است و در طی سال‌ها با انجام دادن تمرین‌های ذهنی می‌تواند رشد کند. ذهن انسان، شباهت حدودی به عضلات بدن دارد. همان‌طور که اگر شما در طول یک زمان طولانی از عضلات بدن خود استفاده نکنید، عضلات شما ضعیف می‌شوند، قدرت تمرکز نیز می‌تواند بسته به چالش‌هایی که ذهن با آنها مواجه می‌شود، رشد کند یا ضعیف‌تر شود. استفاده از تکنیک‌هایی که در مقاله گفته شد، به شما کمک می‌کند قدرت تمرکز خود را پرورش دهید و از انجام کارهای روزمره مانند درس‌خواندن که نیاز به تمرکز دارند، لذت ببرید.
