بازی، بهترین راه برای تجربه‌ی حس تعامل، حل مسئله، رقابت و سرگرمی می‌باشد و چه ایده‌ای بهتر از آن‌که این عناصر را با مراحل یادگیری ترکیب کنیم و از این طریق، تعامل دانش‌آموز با محتوای آموزشی را افزایش دهیم. وقتی صحبت از بازی آموزشی می‌شود، دو اصطلاح کلی مطرح می‌شود: یادگیری مبتنی بر بازی و گیمیفیکشن. ما در این مقاله در مورد یادگیری مبتنی بر بازی صحبت می‌کنیم ولی به تفاوت‌های بین این دو اصطلاح نیز می‌پردازیم. در کل، ارزش‌های آموزشی این دو استراتژی در حوزه آموزش و یادگیری، غیر قابل انکار است. هدف از پیاده‌سازی این دو استراتژی تشویق دانش‌آموزان به یادگیری و افزایش انگیزه و علاقه آنها می‌باشد. با ادامه مقاله همراه باشید تا اطلاعات بیشتری در مورد استراتژی یادگیری مبتنی بر بازی به دست بیاورید:
یادگیری مبتنی بر بازی (GBL) چیست؟
اصطلاحات، ایده‌ها و مفاهیم جدیدی که هر ساله دانش‌آموزان و معلمان با آنها روبرو می‌شوند، دلیلی برای ایجاد روشهای آموزشی جدید هستند. درواقع، حقیقت این است که نمی‌توان یک سبک ثابت و یکنواخت را برای آموزش در پیش گرفت و انتظار داشت که بازدهی آن برای همه دانش‌آموزان بالا باشد. نکته مهم این است که ایجاد تنوع، امتحان راه‌حل‌های مختلف و بررسی نتایج هرکدام از آنها باعث دستیابی به نتایج بهتر می‌شود.
در کل، هیچ راه‌حل منحصربه‌فردی وجود ندارد که فرآیند آموزش- یادگیری را به طول کامل بهبود بخشد. به همین خاطر است که ایده‌های یادگیری مبتنی بر بازی و گیمیفیکیشن در مراحل آموزش نقش دارند.
گنجاندن بازی‌ها در مسیر یادگیری یا همان یادگیری مبتنی بر بازی، یکی از روشهای عالی جهت آموزش می‌باشد.
حفظ انگیزه دانش‌آموزان از مشکلات اصلی معلمان، والدین و خود دانش‌آموزان است. نتایج تحقیقات شکل گرفته در این این حوزه نشان می‌دهد ترکیب بازی با آموزش، تأثیر بسیار خوبی در افزایش انگیزه دانش‌آموزان دارد.
یادگیری مبتنی بر بازی، روشی است که در آن، اصول بازی و ویژگی‌ها، درون فعالیت‌های یادگیری قرار می‌گیرند. اجزای این روش یادگیری شامل سیستم‌های پاسخ‌دهی و امتیازدهی می‌باشند.
این نوع بازی‌ها جهت تقویت انگیزه دانش‌آموزان به یادگیری استفاده می‌شوند؛ علاوه بر این، قدرت تفکر و مهارت‌های حل مسئله را نیز تقویت می‌کنند. نمونه‌های دیجیتال و غیر دیجیتال زیادی از این تکنیک وجود دارد که هدف همه آنها، ایجاد یک محیط شبیه‌سازی شده جهت یادگیری مستقیم دانش‌آموزان است.
یادگیری مبتنی بر بازی بر اساس چه مفهومی انجام می‌شود؟
مفهوم اصلی که پشت یادگیری مبتنی بر بازی قرار دارد، آموزش از طریق تکرار، شکست و دستیابی به اهداف است. بازی‌های ویدیویی نیز بر اساس این اصل ساخته می‌شوند. به این صورت که بازیکن از سطح اول شروع می‌کند، به مرور زمان مهارت کسب می‌کند، تا زمانی که تجربه و مهارت لازم برای قرار گرفتن در سطوح بالاتر را به دست بیاورد.
بازی‌هایی که به خوبی برنامه‌ریزی و طراحی شده‌اند، چالش‌ها را طوری تنظیم می‌کنند که کاربر انگیزه لازم برای برطرف کردن این چالش‌ها و رسیدن به سطوح بعدی را داشته باشد.
یادگیری مبتنی بر بازی نیز از همین مفهوم استفاده می‌کند و آن را در آموزش برنامه درسی به کار می‌گیرد. دانش‌آموزان برای رسیدن به یک هدف تلاش می‌کنند، گزینه‌هایی را انتخاب می‌کنند و درنهایت، با نتایج انتخاب‌های خود روبرو می‌شوند. تکرار این روند باعث می‌شود روش انجام درست کارها را یاد بگیرند و روشهای درست رسیدن به اهداف را تمرین کنند.
یادگیری مبتنی بر بازی و گیمیفیکیشن
معمولاً اکثر افراد، یادگیری مبتنی بر بازی و گیمیفیکیشن را با هم اشتباه می‌گیرند. در حالی که مفهوم و کاربرد این دو، کمی با هم متفاوت است.
یادگیری مبتنی بر بازی و گیمیفیکیشن از این نظر مشابه هستند که هر دو برای افزایش مشارکت و انگیزه لازم برای یادگیری بکار می‌روند.
بااین‌حال، تفاوت بین این دو تکنیک کاملاً واضح و مشخص است. در کل، تفاوت اصلی بین این دو در کاربرد و نحوه ادغام بازی و یادگیری نهفته است. به این صورت که یادگیری مبتنی بر بازی، به طور کامل بازی را با محتوای آموزشی ادغام می‌کند. از طرف دیگر، گیمیفیکیشن فقط از عناصر بازی برای ترغیب کاربران به یادگیری استفاده می‌کند.
بهتر است کمی واضح‌تر در این مورد صحبت کنیم. معمولاً GBL شامل یک محیط شبیه به بازی است که در آن یادگیری محتوای موردنظر از طریق فعالیت‌هایی مانند تئاتر و نمایش انجام می‌شود. به عنوان مثال، فرض کنید دانش‌آموزان برای گذراندن یک دوره علوم سیاسی، در مذاکرات ساختگی با موضوع اختلافات طبقاتی نقش آفرینی کنند.
در حالی که گیمیفیکشن از ادغام عناصر بازی مثل سیستم امتیازدهی، ارتقاء رتبه، پاداش و … برای افزایش تعامل و انگیزه دانش‌آموزان بهره می‌برد. بازی تاپس، یک نمونه برجسته از گیمیفیکیشن است که از پاداش‌های انگیزشی برای پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان استفاده می‌کند. به این صورت که دانش‌آموزان با شرکت در چالش‌های رقابتی، از دانش خود برای کسب امتیاز، برنده شدن در رقابت‌ها و درنهایت، به دست آوردن جوایز و بالا بردن سطح تحصیلی خود استفاده می‌کنند.
گیمفیکیشن و GBL هر دو باعث ایجاد تعامل و انگیزه پایدار در یادگیری می‌شوند، اما لزوماً منجر به بهبود نتایج یادگیری نمی‌شوند. این را نیز به یاد داشته باشید که معمولاً عناصر گیمیفیکیشن در داخل یک GBL وجود دارند، ولی برعکس این قضیه درست نیست.
انواع مختلف یادگیری مبتنی بر بازی
برای درک بهتر یادگیری مبتنی بر بازی، انواع مختلف این تکنیک را مورد بررسی قرار می‌دهیم. در کل 3 نوع GBL داریم که عبارت‌اند از:
مونوپولی یکی از بازی‌های آموزشی است که از همه عناصر بازی لازم مانند داستان، شخصیت‌ها، امتیازها، رقابت و بسیاری از جنبه‌های دیگر برخوردار است. نمونه‌های دیگری شبیه به مونوپولی وجود دارند که با استفاده از آنها می‌توان موضوعات مختلفی را برای یادگیری دانش‌آموزان در نظر گرفت.
مراحل آماده‌سازی بازی در بازی‌های رومیزی بسیار مهم است. به همین خاطر، مشارکت دانش‌آموزان در مرحله ساخت بازی می‌تواند بسیار آموزنده و انگیزشی باشد. به یاد داشته باشید که ساخت یک بازی آموزشی می‌تواند یک فعالیت یادگیری مبتنی بر پروژه (PBL) عالی باشد.
2. بازی‌های شبیه‌ساز زندگی واقعی
انجام یک بازی در محیطی شبیه به زندگی واقعی می‌تواند انگیزه بخش ترین و در عین حال، پر استرس ترین نوع بازی باشد. به این صورت که دانش‌آموزان باید حرکت کنند، کار کنند، از ذهن و بدن خود برای بازی کردن استفاده کنند. این نوع بازی باعث درگیری کامل دانش‌آموزان با پروسه یادگیری می‌شود و تمام جنبه‌های یادگیری را تقویت می‌کند.
بازی که امکان نقش آفرینی مانند یک انسان عادی در آن وجود داشته باشد، شبیه تئاتر است. نقش آفرینی دانش‌آموزان به عنوان یک شخصیت با مسئولیت‌ها و ویژگی‌های خاص می‌تواند قدرت هدف‌گذاری، تصمیم‌گیری و انتخاب آنها را تقویت کند.
3. بازی‌های دیجیتالی
بازی‌های آنلاین، محیطی را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کنند تا بتوانند بدون استفاده از بدن و فضای واقعی با یک روش متفاوت و مجازی از آموزش بهره‌مند شوند. در این نوع بازی‌ها، دانش‌آموزان می‌توانند در ساخت بازی مشارکت داشته باشند و این انگیزه‌ای برای پیمودن مسیر یادگیری خواهد بود.
هر دانش‌آموز با داشتن یک حساب کاربری، صاحب یک شخصیت منحصربه‌فرد در بازی است. طبق جایگاه و وضعیت آن شخصیت، در بازی مشارکت کرده و با چالش‌هایی که در مسیر بازی قرار دارند، روبرو می‌شود.
مقایسه یادگیری مبتنی بر بازی و یادگیری با کتاب درسی
تغییرات نظام‌های آموزشی به صورت آهسته‌تر رخ می‌دهد. اگر از یک جنبه دیگر به این تغییر کُند نگاه کنیم، متوجه مزیت آن نیز می‌شویم، چون این روند کُند از مشکلات ناشی از پذیرش سبک‌های آموزشی جدید و نامعتبر جلوگیری می‌کند؛ اما از طرف دیگر، منجر به ایجاد سیستمی می‌شود که برای دانش‌آموزان خسته‌کننده است و باعث کاهش انگیزه حضور در کلاس‌ها و یادگیری مطالب درسی می‌شود.
دلیل اصلی کند بودن این تغییرات، محتوای کتاب‌های درسی است که همان متدهای آموزشی، تئوری‌ها و اطلاعات را در طول سال‌های متوالی به دانش‌آموزان ارائه می دهد. تأخیر زیادی که در برنامه‌های درسی و به‌روزرسانی اطلاعات کتاب‌های درسی رخ می‌دهد، باعث می‌شود روند آموزشی بر اساس کتاب درسی کمی یکنواخت و خسته‌کننده باشد.
در مقابل، یادگیری مبتنی بر بازی به‌گونه‌ای است که از ابتدا حالت تطبیقی دارد. به این صورت که هرگونه به‌روزرسانی، تغییر و آزمایش با سرعت بیشتری انجام می‌شود تا درنهایت منجر به ایجاد یک ابزار یادگیری مؤثرتر شود. اطلاعات جدیدی که قرار است در محتوای کتاب‌های درسی قرار بگیرند یا تغییراتی که در رویکردهای آموزشی انجام می‌شوند، فوراً در تکنیک GBL قابل پیاده‌سازی هستند. حتی اگر یادگیری مبتنی بر بازی از نوع آنلاین و دیجیتالی باشد، پس از انتشار بازی نیز می‌توان آن را با اطلاعات، رویکردها و موارد دیگر بروزرسانی کرد.
مزایای یادگیری مبتنی بر بازی
در این بخش، به 6 مورد از بهترین مزایای استفاده از یادگیری مبتنی بر بازی اشاره می‌کنیم:
1. افزایش انگیزه
انگیزه، کلید اصلی داشتن یک تدریس خوب برای معلمان و همچنین، یادگیری با بازده بالا می‌باشد. به همین دلیل است که یادگیری مبتنی بر بازی نقش بسیار مؤثری در یادگیری دارد. یادگیری با تکنیک GBL، انگیزه و علاقه دانش‌آموزان را به صورت طبیعی افزایش می‌دهد. علاوه بر این، بازی‌ها مهارت‌هایی را به دانش‌آموزان یاد می‌دهند که در روشهای تدریس سنتی وجود ندارند. حس رقابت، یکی از ارزشمندترین چیزهایی است که بازی‌های آموزشی به همراه دارند.
ایجاد و ترکیب بازی‌ها باید با توجه به سن دانش‌آموزان انجام شود. برای مثال، اگر یک بازی خیلی کودکانه به نظر برسد، نوجوانان انگیزه لازم برای انجام آن را نخواهند داشت. برای جلوگیری از این امر، معلمان باید با توجه به مخاطبان خود، محتوای مناسبی را به دانش‌آموزان خود ارائه دهند. انجام بازی آموزشی دستی، گروهی یا آنلاین در هر سنی متناسب با محتوای موردنظر مخاطبان، کاری است که باید بدون تردید برای افزایش انگیزه نسبت به یادگیری انجام داد.
2. تجربه حس آزادی
انجام فعالیت‌های یادگیری مبتنی بر بازی، دانش‌آموزان را به چالش می‌کشد و آنها را مجبور می‌کند که از محدوده امن خود خارج شوند. به همین دلیل، گاهی اوقات ممکن است دانش‌آموزان به خاطر استرس، نگرانی یا ترس، تمایلی به ایفای نقش‌های خاص، نداشته باشند.
فعالیت‌های GBL طوری طراحی می‌شوند که شخصیت‌های مختلفی در آن مشارکت دارند و همین باعث می‌شود که دانش‌آموزان محدودیتی برای انتخاب نقش نداشته باشند. درواقع، نقش‌ها و وظایف مختلف باعث می‌شود که دانش‌آموزان در این بازی‌ها نقش آفرینی کنند و حس جدیدی را تجربه کنند.
3. تقویت قدرت مشارکت
بازی‌های GBL برای فعالیت دانش‌آموزان انجام می‌شوند و دانش‌آموزان باید در آماده‌سازی بازی مشارکت داشته باشند. اگر دانش‌آموزان درگیر و علاقه‌مند به این ساختار باشند، وظایف خود را با انگیزه بیشتری نسبت به تدریس سنتی انجام می‌دهند. معمولاً وقتی معلمان، اهداف و قوانین را تعیین می‌کنند، اکثر دانش‌آموزان بدون هیچ خواسته و توضیح بیشتر، کارهای لازم را انجام می‌دهند. معلمان می‌توانند با گسترش حوزه مشارکت دانش‌آموزان، نقش آنها را در این پروسه یادگیری پر رنگ تر کنند.
برای آشنایی با نحوه برنامه ریزی شغلی برای دانش آموزان، می‌توانید این مقاله فوق‌العاده را مطالعه کنید.
4. تقویت قدرت تفکر و تصمیم‌گیری
تفکر و تصمیم‌گیری، دو مهارتی هستند که می‌توان آنها را تمرین کرد و هنگام نقش آفرینی در بازی‌های آموزشی از آنها استفاده کرد. وقتی دانش‌آموزان در محیط‌های خاص، نقش‌های خاصی را بازی می‌کنند، تصمیم‌گیری‌های لازم برای رسیدن به هدف خاص را انجام می‌دهند.
5. یادگیری کار گروهی
انجام بازی‌های آموزشی گروهی آنلاین و غیر آنلاین نقش مهمی در تقویت قدرت مشارکت در کار گروهی دارد. اتحاد یک قدرت است و وقتی دانش آموزان با هم بازی می‌کنند، حس پیروزی یا شکست را با هم تجربه می‌کنند و این حس مشترک، انگیزه‌ای برای رویارویی با چالش‌های جدید است.
6. افزایش خلاقیت
یادگیری مبتنی بر بازی، یک ابزار مؤثر جهت افزایش خلاقیت است. به خصوص، اگر دانش‌آموزان در فرآیند ساخت بازی مشارکت داشته باشند، از قدرت تخیل خود استفاده می‌کنند و با ارائه راه‌حل‌ها و ایده‌های جدید، جاهای خالی این بازی را پر می‌کنند.
نتیجه‌گیری در مورد یادگیری مبتنی بر بازی
استفاده از روشهای انگیزشی در جهت یادگیری محتوای درسی، تأثیر زیادی در افزایش علاقه دانش‌آموزان به آموزش مفاهیم جدید دارد. اگر طراحان بازی‌های آنلاین یا معلمان از تکنیک‌های مناسبی برای ساخت بازی‌های آموزشی استفاده کنند، مطمئناً بازدهی پروسه آموزش و یادگیری بسیار بیشتر خواهد بود. امیدواریم که مطالعه این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد.
